Kentleşme günümüzün en önemli dinamiklerinden ve hem çevrenin hem de ekolojik sistemlerin üzerinde baskı yaratan etkenlerin başında geliyor. Hava kirliliği başta olmak üzere atıklar, elektromanyetik alanlar, su sorunları, gürültü, sosyal çevre sorunları gibi başlıklar kentlerin başlıca çevre sağlığı sorunları ve iklim krizi nedeniyle sorunların daha da derinleşeceği bir döneme giriliyor.
Kentlerde çok göz önünde olmayan bir sorun da ışık kirliliği. Özellikle günümüzün hazlar ve keyifler dünyasında kentleri, yolları, binaları, mekânları göz alıcı hâle getiren yapay ışıklandırma nasıl bir kirlilik oluşturuyor? Ya da güvenlik, eğlence ve estetik amaçlı ışıklandırmayı neden “kirlilik” olarak adlandırıyoruz?
Işık kirliliği giderek artan oranda, hızla büyüyen ve yaygın çevre kirliliği türü olarak değerlendirilmeye başlanmış bir kirlilik türüve bu konuda gerek insan sağlığı gerekse de doğal ve vahşi yaşama, ekolojiye etkileri nedeniyle daha fazla araştırmaya konu oluyor. Bazı araştırmalar, ışık kirliliğinin dünya yüzeyinin %22,5’ini etkilediğini gösteriyor. Bu oran Fransa’da %100 olarak ifade ediliyor.
Işık kirliliği farklı biçimlerde tanımlanabiliyor. Bu tanımlarda dikkat çeken ışıklandırma ya da aydınlatmanın “verimsiz, sinir bozucu ve gereksiz” olması ve ışığın “yanlış miktarda, yanlış yönde ve yanlış zamanda” kullanımı.
Işık kirliliği olarak adlandırılan durum çeşitli nedenlerle ortaya çıkabiliyor. Bunlar arasında aşağıdaki başlıkları sıralamak mümkün:
- Gökyüzü parlaması: Işık kirliliği nedeniyle bir yerleşim bölgesinde gece gökyüzünün parlaklığı.
- Işık geçişi: Bir kaynaktan gelen ışığın istenmeyen yerleri aydınlatması, örneğin bir sokak lambasından veya projektörden gelen ışığın bir pencereye girip bir iç mekânı aydınlatmasıdır.
- Güçlü ve göz kamaştırıcı ışıklar
- Aşırı aydınlatma: Belirli bir amaç için yapay ışığın gerekenden fazla kullanılması. Boş ofisleri bütün gece aydınlatmak örnek olarak verilebilir.
Peki ne gibi bir sorun oluşturuyor ışık kirliliği?
Konuyu çeşitli yönleriyle ele alabiliriz. Örneğin fosil yakıtlar başlığı üzerinden bir enerji ve sağlık tartışması yapmamız gerekir öncelikle, özellikle iklim kriziyle karşı karşıya olduğumuz günümüzde. Bu denli aydınlatmanın enerji kaynağı nereden geliyor ve bunun sağlık ve çevre etkisi nedir sorusu başlangıç olabilir örneğin.
Bir başka boyut ışık kirliliğini sağlık etkileri ve özellikle uyku ve vücut üzerinde oluşturduğu etkiler. Vücudumuz için uyku bir kendini düzenleme dönemidir ve gece karanlıkta uyumak çok önemlidir. İşte ışık kirliliğinin temel sağlık etkisi de bu noktada başlar. Işık kirliliğinin sağlıkla ilgili oluşan etkilerinin esas olarak yapay ışıklandırma ile oluşan ışık demetlerinin gözdeki retina tabakasını etkilemesi ve bu yolla vücudun “sirkadiyen ritm” olarak adlandırılan çalışma düzenini bozması ile ortaya çıktığı belirtilmektedir
Sirkadiyen ritm olarak adlandırılan vücudun biyolojik ritmi, yaşanılan yerdeki gündüz ve gece dengesi ve dönüşümüne göre belirlenir. Bu döngüde de en önemli uyaran ışıktır. Işığın uyarısıyla sinir sistemindeki çeşitli yapılar harekete geçmekte ve vücudumuzda çeşitli değişiklikler yaşanmaktadır. Bu ritim bozulduğunda çeşitli sorunlar hatta sağlık sorunları ortaya çıkabilmektedir.
Işık kirliliğinin ekoloji üzerine olumsuz etkileri konusunda da birçok çalışma bulunmaktadır. Göçmen kuşların göç rotalarının, ekolojik dengelerin, besin zincirlerinin etkilenmesi, habitat ve bazı türler üzerine etkiler, ekolojik açıdan endişe oluşturan başlıca başlıklar olarak ifade edilmektedir.
İnsan sağlığı üzerine etkileri konusunda ise bilgiler daha sınırlıdır. Gerek ev içi/bina içi ışık kirliliği gerekse de geceleri dışarıdan evlere/binalara yansıyan ışık kirliliği bazı sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Bu konudaki en temel etkinin geceleri ışık kirliliğinin vücuttaki normal biyolojik ritmi, sinirsel ve hormonal ritmi ve işleyişi bozduğu belirtilmektedir. Bu konuda geceleri salgılanan Melatonin adlı hormonun etkilenmesi en çok üzerinde durulan konudur ve ışık kirliliğinin Melatonin salgılanması üzerine olumsuz etkileri olduğu ve bunun da birçok sağlık sorununa yol açabildiği belirtilmektedir. Ortaya çıkan etkilerin ışığın yoğunluğu ve dalga uzunluğuna göre değişiklik gösterdiği ifade edilmektedir.
Gündüz ve gece döngüsüyle oluşan biyolojik ritim vücuttaki birçok fizyolojik süreci etkiler. Bunlar arasında hormon üretimi, hücre yenilenmesi, çeşitli biyolojik aktiviteler gelmektedir. Bu biyolojik ritmin bozulması, uykusuzluk, depresyon, kalp damar hastalıkları gibi sağlık sorunlarına yol açabilmekte hatta bazı kanserlere de neden olabildiği belirtilmektedir. Bu konuda yapılan bazı yayınlarda meme ve prostat kanseri, şişmanlık, erken başlangıçlı diyabet gibi sağlık sorunlarındaki artışın nedenleri konusunda gece ve gündüz üretilen yapay ışığın miktarı ve düzenindeki artış ve değişikliğin de ele alınması gerektiği belirten bilim insanları bulunmaktadır.
Işık kirliğinin neden olduğu sağlık sorunlarına dair çalışmalar artıyor.
En iyisi tedbiri elden bırakmamak ve vakit ne olursa olsun mutlaka karanlıkta uyumak, uyurken odada ışık açık bırakmamak. Sokaktan, çevreden yansıyan ışıkları engellemek.
Tabii sadece kişisel önlemlerle olacak iş değil. Kurumlara da çok iş düşüyor. İnsan sağlığı, çevre ve ekoloji açısından olumsuz etkilerin oluşmaması için gerekli çalışmalar, insanların maruz kalmalarını önleyecek düzenlemeler de yapılmalı, önemsenmeli.
İhtiyatlı olmalı.
cevresagligi.org’da yayımlanan yazılardan kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir
Yararlanılan kaynaklar
Chepesiuk R. Missing the Dark Health Effects of Light Pollution. Environmental Health Perspectives. Volume 117, number 1, January 2009
http://www.tug.tubitak.gov.tr/dokumanlar/isik_kirliligi/kirlilik.html
Güler Ç. Aydınlatma. İçinde: (Çevre Sağlığı (Çevre ve Ekoloji Bağlantılarıyla). Ankara: Yazıt yayıncılık, 2.Cilt sayfa: 919-934
Falchi F, Cinzano P, Elvidge CD, Keith DM, Haim A. Limiting the impact of light pollution on human health, environment and stellar visibility J Environ Manage. 2011. Oct;92(10):2714-22. doi: 10.1016/j.jenvman.2011.06.029. Epub 2011 Jul 13.
Gauthreaux SA, Belser CG. Effects of Artificial Night Lighting on Migrating Birds. https://ecfsapi.fcc.gov/file/6520212189.pdf
https://www.lrc.rpi.edu/programs/nlpip/lightinganswers/lightpollution/abstract.asp
https://www.lrc.rpi.edu/programs/nlpip/lightinganswers/lightpollution/lightTrespass.asp
https://www.encyclopedie-environnement.org/en/life/what-is-the-ecological-impact-of-light-pollution/
