Avrupa Hastalık Kontrol Merkezi Aedes türü sivrisineklerle bulaşan hastalıklara dikkat çekerek önemli bir uyarıda bulundu. Açıklamada Avrupa’da sıcak hava dalgalarının ve sellerin daha sık ve şiddetli hale geldiği ve yazların daha uzun ve daha sıcak geçtiği ve bu durumun Aedes türü sivrisinek türleri için daha elverişli koşullar oluşturduğu vurgulanıyor. Özellikle 2022 sonrası Kıbrıs’taki artışa dikkat çekiliyor. Merkezin paylaştığı haritalarda Türkiye’de de belirli bölgelerde bu türün yerleşik hale geldiğini görüyoruz ki bu daha önce de gündeme gelmişti. Aedes albpictus türünün Ege, Marmara’nın bazı bölgeleri ve Doğu Karadeniz kıyı hattı boyunca, Aedes aegypty türünü ise Doğu Karadeniz kıyı hattı boyunca yerleşik hale geldiği görüyor.
Aedes türü sivri sineklerin iki alt türü tehlikeli bazı hastalıkları sağlam insanlara bulaşmasına neden olabiliyor. Hasta kişilerin kanındaki mikropları hasta olmayanlara taşıyabiliyor. Bu mikroplar arasında Dang virüsü, Sarı Humma virüsü, Chikungunya virüsü ve Zika virüsü gibi tehlikeli hastalıklara neden olan virüsler var. Bu hastalıkların yayılımında küresel olarak bir atış söz konusu. DSÖ de bu hastalıklarından bazılarını öncelikli hastalıklar arasında sıralıyor. Gerek iklim değişikliğinin etkileri gerekse hızlanan ve artan küresel hareketlilik hastalıkların farklı coğrafyalarda da görülmesine neden oluyor.
Peki sadece Aedes mi sorun?
Başka tür sivrisineklerle bulaşan önemli hastalıklar da var. Batı Nil virüsünun neden olduğu hastalık ve sıtma bunlar arasında da sayılabilir. Sivrisinekler Batı Nil virüsünü kuşlardan da insanlara taşıyabiliyor. Dolayısıyla konuyla ilgili insan çevre ve hayvan sağlığını birlikte alan tek sağlık yaklaşımına gereksinim var.
Ülkemizde sorunun boyutu ve gelişim sürecini yakından izleyen çok sayıda bilim insanı var ve uyarılarını eksik etmiyorlar (1,2). Araştırmacılar Türkiye’de 62 sivrisinek türünün yaşadığını, bunların bir kısmının da hastalık taşıyıcı olabildiğini, bazı türlerin çevresel şartlara dayanıklı olduğunu ve çok hızlı bir şekilde üreyebildiklerini belirtiyorlar. Özellikle Batı Nil Virüsü ile ilgili Türkiye’ye ilişkin Prof Alten’in “virüsü değişik yerlerde topladığımız sineklerde buluyoruz.” saptaması oldukça çarpıcı (2).
Sivrisineklerle mücadele hiç kolay değil. Ülkemizde ortamı kimyasala boğmak olarak algılansa da mücadelenin ana noktası farklı yöntemleri bir arada entegre bir şekilde kullanmak. Başarılı bir entegre sivrisinek kontrol stratejisinin de başlıca dört yolu var (3):
Sivrisinek yaşam alanlarını kaldırmaya çalışmak
Yapısal bariyerler kullanmak (özellikle bireysel önlemler açısından önemli bir başlık)
Sivrisinekleri larva aşamasında kontrol etmeye çalışmak
Yetişkin sivrisinekleri kontrol etmeye çalışmak.
Bu entegre yaklaşımı geliştirebilmek için sağlık sisteminizin de entegre olması ve soruna yaklaşımda tek sağlık yaklaşımınız entegre edilmesi gerekiyor.! Bu gerçekleşmeden kimyasallar kullanılarak yapılan mücadele farklı sorunlara ve direnç gelişimine neden olarak çözümü daha da karmaşık hale getirebiliyor. Kullanılan ve adına ısrarla “ilaç” denilen bu tehlikeli kimyasallar meyve ve sebzelerde kalıntı biçiminde, toprak, su kirliliğine yol açarak doğada, hemen her yerde karşımıza çıkıyor, ve onların etkilerini azaltmak da çok kolay değil (4).
Anlaşılan o ki Sağlık Bakanlığı’nın sivriseneklere karşı alınacak bireysel önlemlerle ilgili önerilerini hep akılda tutmak gerekecek.
Sivrisinekten Korunma Önlemleri (5);
- Sivrisinek sokmasından korunmak için uzun kollu gömlek ve pantolon gibi vücutta açık yer kalmayacak şekilde mümkün olduğunca kapalı kıyafetlerin giyilmesi tercih edilmelidir.
- Konaklamak ve dinlenmek amacıyla kliması olan kapalı yerlerde veya kapı ve pencerelerinde sineklik olan yerlerde kalınmalıdır. Eğer dışarıda kalınıyorsa cibinlik kullanılması önerilmektedir.
- Gebe ve emzirenlerde güvenliği kanıtlanmış, T.C. Sağlık Bakanlığı’ndan ruhsatlı ve onaylı repellentler (sivrisinek kovucular) kullanılmalıdır.
- Bu ürünler, mutlaka kullanma talimatı doğrultusunda uygulanmalıdır.
- Bu ürünleri bebek ve çocuklarda kullanmadan önce mutlaka ürünün kullanma talimatı incelenmeli ve önerilen yaş gruplarında kullanılmasına dikkat edilmelidir.
- 2 aydan küçük çocuklarda repellentler kullanılmamalıdır.
- Çocukların elleri, gözleri ve ağızları ile ciltteki kesilere repellent uygulanmamasına dikkat edilmelidir. Yetişkinler repellenti kendi ellerine sıktıktan sonra ellerini sürerek çocukların yüzlerine uygulamalıdırlar.
- Güneş koruyucu kullanılacaksa önce güneş koruyucu kullanılmalı, sonrasında repellent kullanılmalıdır.
- Bebek ve çocuklara da kollarını ve bacaklarını örten giysiler giydirilmelidir.
- Bebeklerin ve çocukların korunması amacıyla bebek arabaları ve taşımak amacıyla kullanılan araçlarda sivrisineklerden korunmayı sağlayıcı tedbirler alınmalıdır.
Vektör Üreme Alanlarına Yönelik Önlemler;
- Sonbaharda havuzlar artık kullanılmadığında üstü bir örtü ile kapatılmalıdır. İçlerinde su birikmesi engellenmeli ya da suları tamamen boşaltılıp sifonları açık bırakılmalıdır.
- Bahçe civarında kalıcı su birikintilerinin olmamasına dikkat edilmelidir (havuz, kovalar, çeşme yalakları vb.). Mevcut olanların suyu 2-3 günde bir değiştirilmelidir. Çünkü sivrisinekler küçük miktardaki durgun su birikintilerine bile yumurta bırakırlar. Bırakılan yarım kova sudan binlerce sivrisinek çıkabilir. İçinde su birikebilecek kapların ağzı kapalı tutulmalı, ters çevrilmeli veya imha edilmelidir. Suyu boşaltılan kapların iç yüzeyleri bir fırça ile temizlenmelidir.
- Çatı oluklarındaki su birikintileri boşaltılmalı, içlerinde su birikerek vektör üreme alanları oluşturmaları nedeniyle atık lastiklerin bertarafı veya uygun istiflenmesi sağlanmalıdır.
- Foseptik çukurları sıkı sıkıya kapalı tutulmalıdır. Sinekler çok küçük oldukları için en ufak bir delikten dahi içeri girerek buradaki sıcak ve korunmuş ortamda üreyebilirler. Havalandırma borularının üzerine tül geçirip sıkıca bağlanabilir.
- Ahır ve kümesler kontrol edilmelidir. Ergin sivrisinekler gündüzleri ahır ve kümeslerde dinlendikleri ve kışı da ahırlarda, boş binaların kuytu köşelerinde geçirdiklerinden ahır ve kümesler kontrol edilmelidir.
- Sivrisinekler üzerine itici bir etkisi olması sebebiyle evlerde ve teraslarda sarı renkli ampuller kullanılabilir.
Seyahatle İlişkili Önlemler;
- Seyahatle ilişki hastalıklardan korunmak amacıyla, hastalıkların görüldüğü ülkelere seyahat edeceklere korunma önlemleri konusunda sağlık personeli tarafından danışmanlık hizmeti verilmelidir. Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü Seyahat Sağlığı Merkezlerinden veya 444 77 34 numaralı Seyahat Sağlığı Hattından veya web sitesinden (www.seyahatsagligi.gov.tr) seyahat öncesinde bilgi edinilebilir.
- Riskli ülke/bölge seyahat dönüşünde ani başlayan, ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, halsizlik, iştahsızlık, lenf bezlerinde şişlik, bulantı-kusma, cilt döküntüsü şikâyetlerin görülmesi halinde bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
- Muayene sırasında hekime seyahat hakkında mutlaka bilgi verilmelidir
cevresagligi.org’da yayımlanan yazılardan kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir
Kaynaklar
1.Güler Ç. AEDES OLMAZ OLAYDIN! Http://cevresagligi.org/aedes-olmaz-olaydin-cagatay-guler/
2.Diken web sayfası. ‘Bakanlık iyi izlemiyor’: Batı Nil virüsünü bulaştıran sivrisinek Türkiye’de çok. Https://www.diken.com.tr/bakanlik-iyi-izlemiyor-bati-nil-virusunu-bulastiran-sivrisinek-turkiyede-cok/
3.EPA. Success in Mosquito Control: An Integrated Approach. Https://www.epa.gov/mosquitocontrol/success-mosquito-control-integrated-approach#structural%20barriers
4. Güler Ç. Meyve ve Sebze Yüzeylerindeki Canlıkıran (Pestisit) Kalıntılarını Azaltmak İçin Ne Yapmalıyız? http://cevresagligi.org/meyve-ve-sebze-yuzeylerindeki-canlikiran-pestisit-kalintilarini-azaltmak-icin-ne-yapmaliyiz-cagatay-guler/
5.Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Batı Nil Virüsü Enfeksiyonu Vaka Yönetim Rehberi. Ankara 2022.
Teşekkürler
Çok yararlı oldu