Cumhuriyet Döneminde İlk Sistemli Tütün ve Sigara Karşıtı Yaklaşımlar / Zakir Çobanoğlu

Cumhuriyet döneminde tütün ve sigaraya karşı ilk müdahale adımlarından biri Kırklareli Mebusu Dr. Fuat Bey tarafından atılırken ve ilk sistemli müdahale Milli Eğitim Bakanlarımızdan Hasan Ali Yücel tarafından gerçekleştirilmiştir. T.B.M.M.nin II.Devre Onbeşinci oturumunda (16 Kanunuevvel 1926) Kırklareli Mebusu Doktor Fuat Bey, “Çocukların İçki ve Tütün Kullanmaları Memnuiyeti Hakkında” (2/603) sayı ile bir Kanun Teklifi sunmuştur (1).

20 Kanunu evvel 1926 tarihli 17.oturumda Kırklareli Mebusu Doktor Fuat Beyin, “Çocukların İçki ve Tütün Kullanmaları Memnuiyeti Hakkında” (2/603) sayı ile bir Kanun Teklifi müzakereye uygun olduğuna dair Encümen Mazbatası Çankırı Mebusu Talat Bey’in önerisiyle Sağlık Encümenine gitmiştir.

Aynı oturumda Diyarbekir Mebusu Cavit Bey’de “Otobüslerde Sigara İçilmesinin Yasaklaması” hakkında bir önerge sunmuştur.

Fuat Bey’in kanun teklifi bütçe görüşmeleri sonunda Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çerçevesinde ele alınmasına karar verilmiştir. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda ise “Çocuk Hıfzıssıhası” Kısmında genel ifadeler  yer almış, Cavit Bey’in önergesinin akıbeti ise belli olmamıştır (2).

Doktor Fuat Bey’in Kanun Teklifi şu şekildedir:

 

“Riyaseti Celileye (2)

 

İçki ve tütünün vücudu beşerde yaptığı tahribat izahtan müstağnidir. Çocuklarımız mazarratını takdir edemiyerek sırf görenek yüzünden içki ve tütün istimalini itiyat edinmekte ve bilhassa tütüne alışınca mazarratı anlaşıldıktan sonra da bırakılamamaktadır. Henüz neşvünüma çağında bulunan vücutlara tesiri muzaaf olan tütün ve içkinin mazarratlarını tahdit ve çocuklarımızın sıhhatlarım vikaye için mevadı atiyenin kanuniyetini arz ve teklif eylerim.

13 – XII – 926     Kırklareli Meb’usu Doktor Fuat

 

MADDE. 1 — Çocukların içki ve tütün kullanmaları memnudur.

MADDE 2 — Çocuklara içki satmak ve vermek memnudur.

MADDE 3 — İçki ve tütün kullandıkları görülen çocuklar velilerine teslim, içki ve tütünleri müsadere olunur.

MADDE 4 — Çocuklara içki ve tütün satanlar ve verenlerden beş liradan elli liraya kadar cezayi nakdi alınır. Tekerrürü halinde iki aya kadar hapis ile mücazat olunur.

MADDE 5 — İçki tabiri bütün meşrubatı küuliyeye ve çocuk tabiri on sekzinci yaşa da şamildir.

MADDE 6 — Bu kanun neşri tarihinden muteberdir.

MADDE 7 — Bu kanunun ahkâmını icraya Dahiliye ve Adliye Vekilleri memurdur.”

 

HASAN ALİ YÜCEL’İN ÇALIŞMALARI

Erdal İnönü anılarında şöyle yazar:

“Hasan Ali Yücel, Ortaokul ve liselerde öğrencilerin gittikçe daha çok sigara içtikleri şeklinde yakınmalar gelmesi üzerine bu konunun üzerine büyük bir ciddiyetle eğildi. Okul müdürlerine okullarda sigara içmenin yasak olduğunu hatırlatan ve konunun dikkatle izlenmesini isteyen bir genelge göndermekle kalmadı, radyoda tüm ailelere, ana babalara ve çocuklara hitap ederek, hem sigaranın gençlere zararlarını anlattı, hem de okul yöneticilerinin buna kesinlikle önem vermeyeceklerini kesin ifadelerle duyurdu. Bu çabalarla okullarda sigara içilmesi belki tümden kaybolmadı ama bir hayli azaldı. Bu olayı babamın, Hasan Ali Yücel’in başarısını gösteren basit bir örnek olarak, onun icraatını eleştiren arkadaşlarına sofrada anlattığını hatırlarım” (4) .

Orta Öğürenimde sigara kullanımının yaygınlaşmasına yönelik bildirimler üzerine Hasan-Ali Yücel Ankara Radyosunda 16 Şubat 1942 tarihli Ana Baba ve Öğretmenlere Sesleniş başlıklı bir konuşma yapmıştır, “Konuşmasının genel teması, “millet davalarımızın en önemli konulardan biri” olarak tanımladığı “tütün meselesi”dir.

Dönemin beden politikalarının bir unsuru, aynı zamanda bir yurttaşlık vazifesi olarak tarif edilen sağlıklı bir bedene sahip olma idealinin, eğitim ve gençlik temelinde radyoya yansıması olan bu konuşma boyunca çocuk ve gençlerin sigara içmelerinin zararları, bu zararı önlemek için hükümet tarafından alınan tedbirler ve sigara içilmemesini sağlamak hususunda ana-baba ve öğretmenlere düşen görevler sıralanmıştır (5)

Bu konuşma aynı zamanda T.C.Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi’nde “Tütün Hakkında Tamim” başlığı altında yayımlanmıştır. Bu tamim şöyledir  (6).

“Tütün Hakkında Tamim

Tütün alışkanlığı okul gençleri arasında dikkati çekecek kadar artmıştır. Ruhları kadar vücutlarının da kuvvetli ve her türlü savaşa dayanır olması lâzım gelen ve milletimizin yarını olan gençlerimizi tütün zehirinin tesirinden kurtarmak yolunda düşünmeye, incelemeler yapmaya, kesin ve kökten tedbirler almaya zaruret duyduk. Başka memleketlerde gençliği tütünün zararından koruma dâvası, hususi kanun hükümlerine bile mevzu teşkil etmiştir. Bu bahiste en salâhiyetli dört profesörümüzden fikirlerini ve tekliflerini bildirmelerini istedim. İstanbul Üni­versitesi Tıp Müfredatı ve Farmakodinami Ordinaryüsü Prof. Dr. Âkil Muhtar Özden, Akıl Hastalıkları Ordinar­yüsü Prof. Dr. Mazhar Osman Uzman, İjiyen Ordinaryüsü Prof. Dr. Hirsch ve Sinir Hastalıkları Profesörü Dr. Fahrettin Kerim Gökay hem ayrı etütler halinde, hem de toplu olarak verdikleri raporlarda tütün içmenin herkes için zararlı, fakat tahsil çağında bulunan çocuklar ve gençler için bilhassa tehlikeli olduğunu ehemmiyet ve ısrarla ifade etmişlerdir.

Hemen herkesin bildiği bu hakikatın bir kere daha ortaya konmasından beklediğimiz fayda, bilmekle yapmak arasındaki uzaklığı azaltmak yolunda yapılacak yeni hamleye güvenilir bir dayangaç bulmaktır. Tütün düşkünlerinden her kime sorulsa, seneler geçtikten sonra alışkanlık tesiriyle keyifli görünen bu zehire ne kadar güç ve nasıl tiksinerek başladıkları kolayca öğrenilebilir.

Görenek esirliğinden doğan tütün düşkünlüğünü önlemek; öğretim ve eğitim kurumlarımızı gençlerimizin uzviyetlerinin zehirlendiği muhitler olmaktan kurtarmak mecburiyetindeyiz. Bu vazifenin ifasında gösterilecek ihmal, Maarif mensuplarının, milletimiz karşısındaki terbiye mesuliyetini ödenmemiş bir borç olarak devam ettirmek olur. Bu mesuliyet duygusiyledir ki aşağıdaki kararlar alınmıştır:

1 — İlk, orta, meslekî ve teknik öğretim okul ve kurslariyle lise ve öğretmen okulları talebesinin açık veya gizli, nerede olursa olsun sigara içmeleri kesin olarak menedilmiştir. Yasağın hilâfında hareket edenler okul inzibat talimatnamelerinin sigara içenler ve keyif verici maddeleri kullananlar hakkında tatbik edilmesini âmir hükümlerine göre cezalandırılacaklardır.

2—Birinci maddede yazılı okulların öğretmenleriyle idarecileri, memur ve müstahdemleri; dersane ve lâboratuvarlarda, koridorlarla bahçelerde ve genel olarak talebenin bulunduğu yerlerde sigara içmiyeceklerdir. Fenalığı takibetmek ve ortadan kaldırmakla vazifeli olanların bu fenalıkta örnek olmamaları terbiyenin birinci kuralıdır.

3-Üniversite ve yüksek okullarla devamlı veya muvakkat kursların dersane, lâboratuvar, mütalâahane gibi ders verilen veya talebe tarafından ders çalışılan yerlerinde; yatakhane, yemekhane, koridor ve umumi istirahat ve teneffüs mahallerinde sigara içilmiyecektir. Hilâfı hareket, her kurumun inzibat talimatnamesine göre cezaya çarpılır. Sigara içen talebeye okul binası içinde ilgili kurumların idareleri tarafından muayyen bir yer ayrılabilir.

4-Derecesine göre her okulda, öğretmen ve idarecilerimizin muhtelif vesilelerle tütünün zararlı ve zehirle­yici tesirleri hakkında konferanslar vermelerini, telkinler yapmalarını ve gençlerin bu kötü alışkanlıktan kurtulmaları için her vasıtadan istifade edilerek gayret gösterilmesini bütün meslekdaşlarımdan ehemmiyetle rica ederim.

Hasan-Âli Yücel”

 

 

Kaynaklar

1.TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:II, İçtima Senesi:IV,Cilt:28,Onbeşinci İçtima, 16 Kanunuevvel 1926 Perşembe)

2.TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:3, İçtima:3, Cilt:18, Kırksekizinci İn’ikat, 17-IV-1930 Perşembe)

3.Fuat Umay, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/fuat-umay, 17.7.2023.

4.İnönü, Erdal, Anılar ve Düşünceler, İdea, iletişim hizmetleri anonim Şirketi, 13.Baskı, İstanbul, 1996.)

5.Halise Karaaslan Şanlı, “Milli Şef Dönemi Maarif Vekili Hasan-Âli Yücel’in Politik Konuşmalarında Ulusal Kimliğin İnşası ve Yurttaş Terbiyesi”Doktora Tezi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Ankara, 2010, sh.134

6.“Tütün Hakkında Tamim “Yüksek Tedrisat Umum Müdürlüğü, Sayı:4/119-771, 11.II.1942, T.C.Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi, Cilt:4,Sayı:159, 16 Şubat 1942.

 

 

cevresagligi.org’da yayımlanan yazılardan kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir 

 

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir