Bisphenol-A (BPA) nedir?
BPA, polikarbon plastik ve epoksi reçine üretiminde yaygın olarak kullanılan bir kimyasal maddedir. Polikarbonlu plastikler biberon, mikrodalga fırın kabı, plastik yemek kapları, gıda saklama kapları, su şişeleri, kompakt diskler, otomobil parçaları, oyuncaklar, yazar kasa ve ATM fişi gibi termal kâğıt vb malzemelerde, epoksi reçineler ise kaplama metallerde astar (Örneğin konserve gıda ve içeceklerin bulunduğu metal kaplarda koruyucu astar, cam kavanoz ve şişe kapaklarında da kaplama olarak) kullanılmaktadır. Ayrıca alev ve ateş almayı önleyen bazı kimyasalların, bazı diş dolgu ve kompozit malzemelerinin yapısında da BPA bulunabilir.
BPA ayrıca termal kâğıtların geri dönüşümünde (kredi kartı fişleri, yazar kasa fişleri, faks kâğıtları, bazı etiketler vb) ve PVC (poli vinil klorür) plastiklerin yapımında da kullanılır
Bisphenol-A (BPA) insanları hangi yollarla etkiler?
İnsan etkileniminin birçok yolu vardır ancak genel olarak gıdalar ve içecekler etkilenme yolu olarak kabul edilmektedir. İçinde BPA bulunan kaplarda saklanan yiyecek ve içecekler insanlar için ana etkilenme yoludur. Polikarbonlu plastik ve epoksi reçine içeren kaplardaki BPA, yiyecek ve içeceklere geçmekte ve bunların tüketilmesiyle de insan vücuduna girmektedir. Bu kapların yüksek sıcaklıklara maruz kalması ya da ısıtılması BPA geçişini arttırmaktadır. Hasar görmüş ya da çizilmiş bu tip kaplarda yiyecek ve içeceğe BPA geçişinin daha fazla olduğu belirtilmektedir.
BPA ayrıca hava, toz ve su yoluyla da alınabilir. Buna ek olarak bebek ve küçük çocuklar, BPA içeren malzemelere elleriyle dokunup sonrasında ellerini ağızlarına götürdüklerinde ya da bu malzemeleri doğrudan ağızlarına götürdüklerinde BPA’dan etkilenebilirler. Diş hekimliğinde BPA içeren dolgu amacıyla kullanılan ve yapısında BPA bulunan dolgu macunlarının da kısa süreli etkilenmeye yol açabildiği belirtilmektedir. Ayrıca BPA içeren maddelerin üretiminde çalışan işçiler de mesleksel olarak etkilenebilirler.
Yapılan bazı çalışmalar, yazar kasa fişleri aracılığı ile de dokunma yoluyla BPA alınabildiğini ortaya koymuştur ancak bu konuda daha fazla araştırma ve veriye ihtiyaç olduğu belirtilmektedir.
Evlerde kullanılan ve BPA içeren plastik gıda kapları, konserve gıdalar, su şişeleri, biberonlar, plastik yemek takımları, tekrar kullanılabilir bardaklar ve diğer malzemeler BPA kaynağı olabilmektedirler.
BPA’ya en fazla maruz kalan yaş gruplarının bebek ve çocuk yaş grubu olduğu dikkati çekmektedir.
Bisphenol-A (BPA) ile ilgili sağlık açısından endişeler nelerdir?
Bu konudaki temel endişe BPA’nın kullanıldığı malzemelerden düşük oranda da olsa yiyecek ve içeceklere geçmesi ve bunların tüketimi ile insan vücuduna alınmasıdır. BPA insan vücudunda salgıbozar özellik göstermektedir. Vücuttaki hormon salgılanması ve aktivitesi ile etkileşime girmekte, östrojen benzeri etkilere neden olmaktadır.
Yapılan bazı araştırmalarda ve hayvan deneylerinde BPA’nın olumsuz sağlık etkilerinin gözlenmesi bu konuya ilgiyi arttırmıştır. Düşük doz BPA’nın insanlarda da olası yan etkilerine dair tartışmalar konuyu sürekli gündemde tutmaktadır.
BPA anne karnında da bebekleri etkilemekte, anne sütüne de geçmektedir. Özellikle çocuk ve bebeklerde daha fazla olmak üzere üreme sistemi, sinir sistemi ve davranışsal gelişime etki olasılığı BPA güvenliği ile ilgili daha geniş tartışmaların kapısını aralamıştır. Bu endişeler arasında anne karnından başlayarak bebek ve çocukların beyin gelişimi, davranış özellikleri (hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi) ve prostat bezi üzerine etkileri, kız çocuklarında meme gelişimi ve erken ergenlik gelişimine etkileri yer almaktadır. Prostat ve meme hücrelerinde kanserojen gelişime ve şişmanlığa neden olduğu yönünde de araştırmalar bulunmaktadır.
Bütün bu etkiler konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğu sıklıkla vurgulanmakta ve giderek bu araştırmalara daha çok kaynak ayrıldığı belirtilmektedir.
ABD’de yapılan bazı çalışmalar ABD’de 6 yaş ve üzerindeki insanların %93’ünün kanında BPA olduğunu ortaya koymuştur. Toplumun bu denli yaygın etkilenimi ve özellikle anne karnında olmak üzere bebek ve çocuklarda olası gelişim sorunlarına yol açması açısından konuya olan ilgi yoğunlaşmıştır.
Bisphenol-A (BPA)’dan etkilenmemek için neler yapılabilir?
ABD Ulusal Toksikoloji Programı’nın konuyla ilgili bir dokümanı kişisel etkilenimi azaltmak için aşağıdaki önerileri yapmaktadır:
- Polikarbon plastik gıda kaplarını mikrodalga fırınlarda kullanmayın. Bu plastikler yüksek sıcaklıklarda tekrarlayan kullanımlarında zaman içerisinde içlerindeki gıdalara BPA geçişine neden olabilmektedir.
- Plastik kapların numaralarına dikkat edin ve polikarbonatlı plastik kullanımından kaçının.
- Polikarbonatlı plastikleri bulaşık makinesinde yıkamayın.
- Konserve gıda tüketimini azaltın.
- Özellikle sıcak yiyecek ve içecek tüketiminde cam, porselen ya da paslanmaz çelik kaplar tercih edin.
- Biberon ve oyuncak alırken BPA’sız olmasına dikkat edin.
Bisphenol-A (BPA) hangi tür plastiklerde bulunur?
Plastikler, geri dönüşüm özelliklerine göre kodlanmaktadır. Bu kodlar geri dönüşüm sembolü içinde rakamla belirtilmektedir. Buna göre geri dönüşüm kodu 7 olan plastik ürünler polikarbonat (PC) plastiklerdir ve BPA içerirler. Ayrıca poliamitlerde de (PA, naylon) BPA bulunmaktadır.
Genel olarak plastikler geri dönüşüm özelliklerine göre kaç gruptur?
Plastikler geri dönüşüm özelliklerine göre genellikle 7 gruba ayrılır. Grup özellikleri ambalajların üzerinde geri dönüşüm sembolü içerisinde numara ile belirlenir. Bu sembolün altında da kısaltmaları yer alabilir. Buna göre:
No:1: Polietilen Terefitalat (PETE ya da PET): Poliester fiberler, film, elyaf, köpük, şişe, katı cisim.
No:2: Yüksek yoğunluklu polietilen (YYPE ya da HDPE): Taşınmaya elverişli kapların yapımı, çeşitli şişeler, çantalar, oyun alanı malzemeleri.
No:3: Polivinil klorür (PVC ya da V): Çit ve parmaklık malzemeleri, yiyecek dışı şişeler
No:4: Düşük yoğunluklu polietilen (DYPE ya da LDPE): Sera örtüsü, film, ambalaj, elektrik sanayi
No:5: Polipropilen (PP) Plastik şişe, elektrik sanayi, mutfak eşyası
No:6: Polistiren (PS) Oyuncak, video kaset, tepsiler, yalıtım malzemeleri
No:7:Diğer (O) : Bu gurpta Akrilik, polikarbonat, naylon dahil diğer plastikler yer alır. Başlıcaları: Polycarbonate (PC), polyamide (PA), styrene acrylonitrile (SAN), acrylic plastics/polyacrylonitrile (PAN), bioplastics
Yararlanılan ve önerilen kaynaklar
Türkçe
Plastik gıda ambalajları ve sağlık. Raika Durusoy, Ali Osman Karababa. TAF Prev Med Bull 2011; 10(1): 87-96 http://www.scopemed.org/fulltextpdf.php?mno=1560
PET ve Geri Dönüşümü. Funda Sevencan, Songül A. Vaizoğlu. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007: 6 (4):307-312. http://www.scopemed.org/fulltextpdf.php?mno=163
İngilizce
http://toxtown.nlm.nih.gov/text_version/chemicals.php?id=69
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3279464/pdf/ehp.120-a62.pdf
http://www.cdc.gov/biomonitoring/BisphenolA_FactSheet.html
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44624/1/97892141564274_eng.pdf
http://www.niehs.nih.gov/health/assets/docs_a_e/bisphenol_a_bpa_508.pdf
http://www.fda.gov/newsevents/publichealthfocus/ucm064437.htm
