COVID-19 KENT TEMİZLİĞİ VE DEZENFEKSİYONU/ Çağatay Güler

Temizlikle dezenfeksiyonun farkı nedir?

Temizlik yüzeylerden mikropları, kir ve bulaşan şeyleri silip süpürmek, uzaklaştırmaktır. Mikropları öldürmez, sayılarını azaltarak bulaşma ve hastalık yapma olasılıklarını azaltır. Ovma, ovuşturma ile yapıldığında etkinliği artar.

Dezenfeksiyon uygun ve izin verilen kimyasallar kullanılarak yüzeydeki mikropların öldürülmesini amaçlar. Kirli yüzeyleri temizleme ve mikropları uzaklaştırması söz konusu değildir. Temizlikten sonra kalan mikropları öldürerek enfeksiyon yayılım olasılığını daha da azaltır. Bunları bütünüyle yok etmesi söz konusu değildir. Temizlik yapılmadan uygulandığında dezenfeksiyonun etkisi çok azalır.

Covid19 kirlenmesi ne kadar süre bulaştırıcıdır?

Enfeksiyon riski kirlenen yüzey, bulaştıran kişiden yayılan virüs miktarı, kişinin ortamda bulunma süresi ve bulaştıran kişinin ortamdan ayrılmasından sonra geçen süre ile ilişkilidir. Ortamın kirlenmesinden sonra geçen süre zamana bağlı olarak azalmaktadır. Ne kadar süre sonra riskin kalktığı bilinmemektedir. Ancak aynı aileden diğer virüslerden görüldüğü kadarıyla 72 saat sonra önemli oranda azalma olasılığı olduğu düşünülmektedir.

Dezenfeksiyondan sonra hiç mikrop üremez mi?

Ürer. Günümüzde mikrobiyoloji biliminin geliştirdiği yöntemler, seçici besi yerleri vb. hiç hastalık yapma olasılığı olmayan sayıdaki mikropları bile üretebilir. Bu nedenle halk sağlığı açısından her zaman kirli sayılacak para vb. eşya ve malzemelerde üreme üzerinde durulmaz. Para sayılır, alınıp verilir ve el yıkanır. Hiç üreme olmaması istenen durumlarda çok özel yöntem ve araçlar gerektiren “sterilizasyon” işlemi uygulanır. Kamuya açık yerlerde söz konusu olan bir işlem değildir.

Dezenfeksiyonda hangi maddeler kullanılabilir?

Açık alan ve kamuya açık alanların dezenfeksiyonları enfeksiyon servislerinden farklıdır. Enfeksiyon servislerindeki uygulamalar kamuya açık alanlara taşınamaz.

Ülke resmi kurumları kamuya açık alan ve yapıların dezenfeksiyonu için kullanılabilecek ruhsatlandırılmış maddeleri listeler haline sıralarlar. Bunların birbirine görece büyük etki farkları söz konusu değildir. Aralarında büyük fiyat farkları vardır. Daha pahalı olanın daha etkili olması söz konusu değildir. Bizce en uygun sulandırılmış çamaşır suyudur.

Bizde çoğu kez çamaşır sularının bileşimi tam bilinemediğinden 1 bardak suya dokuz bardak çamaşır suyu sulandırması önerilmektedir. Eğer çamaşır suyunun klor yüzdesi biliniyorsa:

 

Klor % Çamaşır suyu ml Su ml
1 100 900
2 50 950
3 33 967
4 25 975
5 20 980

 

Daha çok temizlenmesi gereken yüzeyler hangileridir?

Çok dokunulan, çok el değen yerler. Evlerde nasıl masa, sandalye arkalıkları, kapı tokmakları, elektrik düğmeleri, telefonlar, tabletler, dokunmatik ekranlar, klavyeler saplar, tuvaletler, küvetler öncelik alıyorsa, kentlerde de tırabzanlar, yürüyen merdiven bantları, kent mobilyaları, toplu taşım araçlarındaki tutamaklar önem kazanır.

El değen yüzeyler nasıl dezenfekte edilir?

Önce kirden arındırmak için su ve deterjanla temizlenmeli. Sonra sulandırılmış klor çözeltisi ile silinmeli. Temizlik sabah akşam yapılmalıdır. Ancak sürekli minicanlı güvencesi sağlamak bazı değme yüzeylerinde mümkün değildir. Yürüyen merdiven, asansör düğmesi ve tırabzanlarda olduğu gibi her an yeniden kirlenme olasılığı olan durumlarda bireyler el temizliği konusunda uyarılmalıdır. Altyapı varsa el yıkama olanağı yaratılmalı. Bunun sağlanamadığı çaresiz durumlarda el temizliği jel ya da çözeltileri bulunmalı, eksildikçe tamamlanmalıdır.

Corona salgını dönemlerinde kent içme suyundakine göre çift doz klorlanmış (süper klorlama) yani 2 ppm klorlu su içeren gezici el yıkama arabalarının konumlandırılması çok yerinde bir uygulama olacaktır. Bu araçlarda kirlenme olasılığını en aza indirmek için vidalı değil parmak sırtı ile açıp kapanan kaldıraç tipi musluklar kullanılmalıdır. Musluklar aralıklarla klorlu su ile silinmelidir. Sorumlu aracın başında bulunmalıdır. Olanak varsa el karaltısında duyarlı musluklar daha iyidir.

Çeşmeler açık bırakılma, musluk çalınması, musluk temizliğinin sağlanamaması, kolay kirlenme vb. nedenlerle uygun olmamaktadır.

Kentlerde havadan dezenfeksiyon gerekli mi?

Böyle bir uygulama asla söz konusu olamaz. Kimi bölgelerde uygulanmaya kalkışılan tütsüleme ve sisleme uygulamaları etkisiz, yararsız ve sadece tehlikelidir.

Caddeler, sokaklar dezenfekte edilmeli midir?

Cadde ve sokaklar dezenfekte edilmez. Gereğine göre basınçlı su da kullanılarak ıslak süpürülür. Özel kirlilik durumlarında su ve deterjan kullanılabilir. Açık alan tuvaleti olarak kullanılan alt geçitler, köprü altları, dip, kuytu köşeler; hayvan ölülerinin bulunduğu alanlar sulandırılmış çamaşır suyu ile dezenfekte edilir.

Kentlerde el yıkama alt yapısı nasıl olmalı?

El yıkama bütün afetlerde ve normal günlük yaşamda çok önemli bir koruyucu uygulamadır. Genel tuvaletler ıslak zemin ve musluk temizliğine dikkat edilmesi koşuluyla uygundur. AVM, lokanta, kahve, kafe, pastane…vb. tüm yerlerin el yıkama altyapı standartları gözden geçirilmeli. Eksikler tamamlanmalıdır. Tekerlekli, traktörlerle çekilebilen el yıkama bidonları uyun olabilir. Aşağıda Endonezya, Bande Aceh deprem ve tsunami afetinde Birleşmiş Milletlerin sandık biçimindeki taşınabilir el yıkama düzenekleri örnek olabilir.

 

 

Salgından sonra, kimi yerlerde söz gelimi turistik ören yerlerde özel el-yüz yıkama büfelerine ve el yıkama araçlarına izin verilmelidir. Su savurganlığının önlenmesi açısından iyi bir yöntemdir. Aşağıda eğitim amaçlı olarak da kullanılan bir el yıkama karavanı görülmektedir.

“Halk sağlığı açısından uygun ürün” ya da “halk sağlığı açısından kullanılan ürün” ne demektir?

Bu ifadeler söz konusu ürünlerin kullanılmasının halk sağlığı açısından yararlı olduğu, kullanılmalarının iyi olacağı anlamına gelmez. Çaresiz kalındığında bu ürünlerin “ehveni şer” yani kötünün iyisi oldukları anlamına gelir.

Dezenfeksiyona salgın koşulları kalktıktan sonra devam etmeli mi?

Hayır. Ancak bireysel tutum, temizlik ve el yıkama altyapısı devam etmeli. Zaten corona pandemisi olmasaydı da tuvaletten sonra, bir şey yiyip içmeden önce, dışardan eve gelindiğinde el yıkanması gerekiyordu. Bu gereksinim yine devam edecek. Hapşırıp, öksürürken de ağız burun kapatılacak kol içi ile. Hapşırır, öksürürken özür dilemeye gerek yoktur. Onun yerine ağız burun kapatılmalıdır.

Temizlik ve dezenfeksiyon işlerinden sorumlu görevliler nelere dikkat etmeli

Maske, koruyucu gözlük, kişiler arası mesafeyi koruma gibi önlemler ihmal edilmemeli. Normalde gerekli olmamasına karşın temizlik görevlilerinin yaptıkları işler gereği koruyucu eldiven, tulum ve önlük kullanmaları gerekebilir. Çalışırken hiçbir nedenle eller ağza götürülmemelidir.

Eldivenlerin dışı kirlenmiş olacağından onları çıplak eli kirletmeden çıkarmaya özen göstermelidir. Daha sonra eller yıkanır. Önlük takılması gereken bir iç yapıldı ise önlük çözüldükten sonra sadece içten dokunarak çıkartılır. Gözlük, yüz kalkanı, maske çıkarılırken de dış yüzeye dokunulmamalıdır. Bunlar temizlenmek üzere ilgili kirli kaplarına atılır. Tek kullanımlık maskeler uygun atık kabı ya da torbasına atılır. Lastik ya da bağından tutularak atılmalıdır. Arkasından eller yıkanarak temiz maske takılır.

Salgınlarda bütün yıkanabilir dokumalar çamaşır makinesinde 60-90 derecenin üzerinde, sahada leğende yıkanacaksa kaynar suda yıkanır. Gözlük, yüz siperi vb. üreticinin önerilerine göre yıkanmalıdır.

 

Ek kaynaklar

-Soysal Ahmet, Pandemi günlerinde dezenfektanlarla zehirlenmek,  https://yesilgazete.org/blog/yazarlar/ahmetsoysal/ 30.4.2020

-Soysal, Ahmet, Dezenfeksiyonu ne kadar doğru yapabiliyoruz?, https://yesilgazete.org/blog/2020/03/30/dezenfeksiyonu-ne-kadar-dogru-yapabiliyoruz/, 30.4.2020.

-Üçgün, A.B., Yavuz, Cavit Işık,  covıd-19’la mücadele kapsamında belediyelere yönelik öneriler, http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/duyurular/halkayonelik/covid_belediye.pdf, 30.4.2020.

-Yavuz, cavit ışık; koronavirüsle mücadele ederken kimyasala boğulmak, http://cevresagligi.org/koronavirusle-mucadele-ederken-kimyasala-bogulmak-cavit-isik-yavuz/, 30.4.2020.

 

cevresagligi.org’da yayımlanan yazılardan kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir 

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir